فلج مغزی اسپاستیک

این نوع فلج مغزی، شایع ترین نوع فلج مغزی است و حدود 65 درصد بیماران را شامل می شود. محل ضایعه در این بیماران در قشر مغز است. در این نوع از بیماری، عضلات سفت شده و والدین یا پزشک به سختی می توانند مفاصل دست و پا یا حتی کمر بچه را خم و راست کنند. اگر هر دو اندام تحتانی گرفتار شوند، به آن دی پلژی اسپاستیک (Spastic diplegia) می گویند، هر دو یا به سمت داخل می چرخند و بچه در موقع راه رفتن پاها را به صورت ضربدری نگه می دارد.
وقتی یک سمت بدن درگیر شده باشد ( اندام فوقانی و تحتانی یک سمت از بدن) به آن همی پلژی اسپاستیک (Spastic hemiplegia)می گویند. معمولاً شدت درگیری اندام فوقانی بیشتر است. وقتی هر چهار اندام درگیر می شوند به آن کوادری پلژی اسپاستیک (Spastic quadriplegia)می گویند. در این موارد، ممکن است عضلات دهان و زبان هم گرفتار شوند.
گرچه همه عضلات اندام گرفتار منقبض هستند، ولی انقباض و سفتی بعضی از آنها بیشتر است و همین امر موجب می شود تا اندام فلج در وضعیت خاصی قرار بگیرد. در اندام فوقانی آرنج و مچ دست خم شده و ساعد به داخل می چرخد و انگشتان جمع شده و حالت مشت کردن را به خود می گیرند. در اندام تحتانی، ران خم شده و به ران دیگر نزدیک شده و به داخل می چرخد. مفاصل زانو و مچ پا هم خم می شوند.

یکی از سوالاتی که ممکن است برای خانواده کودکانی که مبتلا به فلج مغزی آن هم از نوع اسپاستیک هستند مطرح باشد، بحث لزوم یا عدم لزوم جراحی در اندام ها خصوصاً اندام های تحتانی این کودکان می باشد.
در ابتدا باید گفت که بیشتر متخصصین مرتبط با این کودکان معتقدند که جراحی در اندام های این کودکان آخرین تصمیم است و تاکنون مهمترین مداخله درمانی، استفاده از خدمات توانبخشی به خصوص کاردرمانی برای این کودکان می باشد. اگرچه نباید فراموش کرد در مقطعی از زمان و با پیشرفت توانایی های کودک فلج مغزی اسپاستیک، عمل جراحی می تواند بسیار کمک کننده باشد و سبب شود که خدمات کاردرمانی که کودک دریافت کرده، مثمر ثمر تر باشند و کودک بتواند با کمک جراحی ارتوپدی، از توانایی هایی که به خاطر دریافت خدمات کاردرمانی کسب کرده است، بهره بهتر و مطلوب تری ببرد.


چه زمانی ممکن است که درمان گران و خانواده ها به فکر استفاده از روش یعنی جراحی بیفتند؟

1- متاسفانه هنوز هم ممکن است که بعضی از خانواده ها به هر علتی، آن قدر دیر به کاردرمانی مراجعه می نمایند که کوتاهی های عضلانی در اندام های کودک به حدی می رسد که با تکنیک های توانبخشی و کاردرمانی نمی توان کوتاهی ها را جبران کرد و ما مجبور می شویم برای از بین بردن کوتاهی ها و جبران بد شکلی ها و دفورمیتی های ایجاد شده، اقدام به عمل جراحی نماییم. چرا که بد شکلی و دفورمیتی های ناشی از قرار گرفتن در وضعیت های بد و آن هم به مدت طولانی، بسیار برای کودک و خانواده اش آزار دهنده می باشند. در این مواقع ممکن است تنها راه مقابله با کوتاهی ها و دفورمیتی اندام ها، استفاده از روش های جراحی باشد.

2- گاهی پس از انجام کاردرمانی، توانایی های کودک افزایش قابل توجهی یافته و به عنوان مثال قادر می شود که روی زانوان راه برود و توانایی ایستادن به مدت طولانی را به دست آورد ( یا مغز او الگوی ایستادن را کسب کرده باشد) ولی به علت کوتاهی و سفتی بیش از حد در عضلات،  مثلاً عضلات پلانتار فلکسور مچ پا( کوتاهی در عضلات خلفی و پشتی ساق پا )، کودک در حالی که در وضعیت ایستاده قرار می گیرد قادر نیست پاشنه و کف پایش را روی زمین بگذارد و  سبب می شود که کودک به جلو خم شود و بیفتد. یا راه رفتن به علت کوتاهی شدید در عضلات ادداکتور پاها (نزدیک کننده دو ران به هم)، پاهای کودک در هنگام قدم برداشتن قیچی وار بر روی هم می افتند و به قول والدین کودکان فلج مغزی اسپاستیک در هم گره می خورند و به همدیگه گیر می کنند. در این مواقع، در صورتی که جراحی همگام، همراه و با مشورت کاردرمان انجام شود مفید خواهد بود. چرا که اندامی که می باید جراحی بر روی آن انجام شود باید به صورت ویژه و توسط کاردرمان و والدین کودک با آن کار شود تا بعد از عمل جراحی حداکثر توانایی در کودک بروز کند. اگرچه بعد از عمل جراحی نیز می باید به صورت ویژه و فشرده بر روی موضع عمل شده کاردرمانی صورت گیرد.

3- مجدداً تاکید می شود زمانی جراحی مطرح می گردد که اقدامات کاردرمانی، توانبخشی و تزریق بوتاکس به اندازه کافی مفید واقع نشده باشند.


نکته نهایی این که، اگر کاردرمان کودک شما از دانش و تجربه کافی کار با کودکان فلج مغزی قبل و بعد از جراحی برخوردار است می تواند مشاور خوبی در این زمینه برای شما باشد چرا که بعد از عمل جراحی ارتوپدی بر روی اندام کودک، این کاردرمان است که با استفاده از تکنیک های کاردرمانی و توانبخشی باید حداکثر ظرفیت کودک را به کار گیرد تا اثرات عمل جراحی به حد نهایی و مطلوب خود برسد.   

موفقیت جراحی اندام های کودکان فلج مغزی اسپاستیک به چه فاکتور هایی وابسته است؟

1- توانبخشی کافی قبل از عمل جراحی و بعد از عمل جراحی

2- توان هوشی مناسب کودک به حدی که کودک قادر به همکاری در انجام فعالیت های فعالی که پس از عمل جراحی از او خواسته می شود، با شد.

3- کسب توانائی های بالاتر از نظر رشد مراحل حرکتی قبل از جراحی

4- گچ گرفتن طولانی مدت اندام ها، باز آموزی حرکتی عضلات مرتبط را از نظر کاردرمانی و توانبخشی با مشکل مواجه نکند.

5- همکاری مستمر کودک و خانواده کودک با کاردرمان نقش بسیار مهمی در موفقیت اقدامات توانبخشی پس از جراحی ایفا می کند.


معمولاً جراحی در کدام قسمت از اندام های کودکان فلج مغزی اسپاستیک انجام می شود؟

- عضلات داخل ران (اداکتور ها)

- عضلات خم کننده زانو ( همسترینگ ها)

- عضلات خم کننده مچ پا به سمت کف پا ( پلانتار فلکسور ها) یا همان عضلاتی که به تاندون آشیل را می سازند.

اگرچه لزوماً همه این نواحی با هم مورد عمل جراحی قرار نمی گیرند و بسته به شرایط کودک و توانایی های او، جراح ارتوپدیست در مورد آن تصمیم می گیرد.